Zabawy sensoryczne – wspieraj rozwój malucha od pierwszych miesięcy życia

Kluczowym elementem tego dynamicznego procesu, jakim jest rozwój malucha, jest permanentne, ciągłe stymulowanie jego zmysłów. Oczywiście, gdy dzieciak osiąga już wiek przedszkolny, szalenie ważne z uwagi na jego rozwój jest czytanie mu książek, wspólne rysowanie, czy rozpoznawanie kuchennych zapachów przy wspólnym przygotowywaniu posiłków. Czy równie ważne jest stymulowanie zmysłów u świeżo urodzonego dziecka, u noworodka? Tak, ze świeżo urodzonym maluchem też tak trzeba! On też tego potrzebuje!

Koniecznie trzeba przyjąć do wiadomości i zaakceptować ten prosty fakt, że od samego początku, niemal od pierwszych dni trzeba organizować i stymulować sensorykę nowego człowieka. Zabawy sensoryczne, czyli takie zabawy, które działają na zmysły dziecka pobudzająco, a więc prorozwojowo są niezbędnym elementem wieloetapowego i długotrwającego procesu rozwoju dziecka.  Spróbujemy przybliżyć trochę ten temat.

Zmysły, czyli dziecięce „okno na świat”

Dziecko kontaktuje się ze światem zewnętrznym za pomocą zmysłów. Zmysły to są „odbieracze” sygnałów pochodzących z zewnątrz i „przekaźniki” tych sygnałów do mózgu dziecka, który ma je w sposób właściwy przetwarzać. Jakie to są zmysły? Zmysłów jest pięć. Są to:

• wzrok;
• słuch;
• smak;
• dotyk;
• węch.

Najważniejszymi zmysłami, dzięki którym malutkie dziecko odbiera otaczający je świat, jest dotyk i słuch. Natomiast wzrok jest zmysłem, który się dopiero rozwija. Dlatego też w okresie noworodkowym, maluch zdecydowanie bardziej reaguje na dotyk i dźwięk, niż na bodźce wzrokowe. Smak i węch stanowią uzupełnienie aparatu zmysłowego malucha.

Zabawy sensoryczne - co to jest takiego?

Zabawy sensoryczne są to aktywne zabawy, angażujące zmysły dziecka i pozwalające mu poznawać świat dzięki odbieranym przez te zmysły różnorodnym bodźcom. Zabawy sensoryczne są zatem niezwykle ważne dla rozwoju dziecka, ponieważ wspierają jego rozwój motoryczny, poznawczy i emocjonalny.

W jaki sposób można i trzeba uruchomiać wspomaganie rozwoju sensoryki dziecka? Odbywa się to poprzez eksperymentowanie z różnymi materiałami, fakturami, dźwiękami czy aromatami, gdy maluchy uczą się coraz bardziej świadomego odbioru otaczającego ich świata.

Jakie są zalety zabaw sensorycznych? Zabawy sensoryczne nie wymagają jakiś wyszukanych zabawek ani specjalnego przygotowania. Można je urządzać w domu, wykorzystując przedmioty codziennego użytku lub produkty spożywcze.

• dotyk - zabawy w piasku, ryżu, makaronie, ciastolinie, malowanie farbami bez pędzla, palcami;
• wzrok - zabawy z kolorami, wzorami, układanie puzzli, tworzenie obrazków z kolorowej soli;
• słuch - zabawy z instrumentami muzycznymi, słuchanie różnych dźwięków, śpiewanie piosenek;
• smak - eksperymentowanie z różnymi smakami, wspólne gotowanie;
• węch - rozpoznawanie zapachów, tworzenie zapachowych słoiczków, malowanie zapachami.

Zabawy sensoryczne nie tylko stymulują rozwój zmysłów, ale także pomagają dziecku w koncentracji, koordynacji ruchowej i rozwiązywaniu problemów. Są one cennym elementem od zarania wspierającym wszechstronny jego rozwój.

Warto jest podkreślić, że zabawy sensoryczne są szczególnie ważne dla małych dzieci, ale mogą też być z powodzeniem wprowadzane w różnych, późniejszych grupach wiekowych. Można je z powodzeniem dostosowywać do wieku i zainteresowań dziecka, a nawet wykorzystać w terapii tzw. integracji sensorycznej.

Jakie korzyści związane są z wprowadzeniem zabaw sensorycznych w codzienne życie dziecka?

Zabawy sensoryczne dla najmłodszych mają za zadanie dostarczać różnorodnych bodźców do rozwoju zmysłów malucha, co znacząco poszerza spectrum jego doznań. Do tych zabaw nie potrzeba skomplikowanych zabawek, można wykorzystać przedmioty codziennego użytku i produkty spożywcze, które znajdują się w każdym domu.

Zabawy sensoryczne inspirują dzieci do aktywnego eksplorowania otoczenia. Dzieci, które mają możliwość oglądania, dotykania, wąchania, smakowania i słuchania różnych rzeczy, rozwijają swoją ciekawość świata, co sprzyja ich ogólnemu rozwojowi.

Już w pierwszych 3 miesiącach życia maluszka, mając świadomość, które umiejętności nabywa dziecko w tym czasie, z łatwością można w taki sposób dobrać odpowiednie zabawy, aby miały one funkcję wspierającą jego naturalny rozwój.

Zabawy sensoryczne umożliwiają maluchowi odkrywanie otaczającego świata za pomocą wszystkich zmysłów

• Stymulacja mózgu - zabawy sensoryczne mają pozytywny wpływ na rozwój mózgu od pierwszych tygodni życia dziecka. Aktywowanie różnych zmysłów podczas zabaw wspiera rozwój połączeń neuronalnych, co z kolei wpływa na kształtowanie zdolności poznawczych, takich jak pamięć, koncentracja czy zdolność przetwarzania informacji;
• Rozwój motoryki- zabawy sensoryczne sprzyjają rozwijaniu małej i dużej motoryki dziecka. Manipulując różnymi przedmiotami o różnych fakturach czy kształtach, maluch, doskonali precyzję ruchów swoich dłoni. Eksplorowanie przestrzeni, skakanie, toczenie się po podłodze czy już później chodzenie boso po trawie wspiera rozwój dużej motoryki;
• Rozwój językowy - podczas zabaw sensorycznych maluch doświadcza ze świata zewnętrznego różnych doznań, co jest okazją do rozwijania coraz bardziej zróżnicowanego słownictwa. Opisywanie tekstur, zapachów czy dźwięków rozwija umiejętności komunikacyjne i rozbudza zainteresowanie malucha językiem, stwarzając coraz większe możliwości jego używania;
• Eksploracji, regulacja zachowań - dzieci, które regularnie uczestniczą w tego typu aktywnościach, często z sytuacjami stresującymi lepiej sobie radzą, łatwiej kontrolują swoje emocje i są bardziej odporne na różnorodne bodźce zewnętrzne.

Co to jest wrażliwość zmysłowa dziecka?

Wrażliwość zmysłowa dziecka, czyli wrażliwość sensoryczna, to sposoby odbierania i przetwarzania bodźców płynących z otoczenia za pośrednictwem zmysłów. Może to obejmować zarówno nadwrażliwość (reagowanie zbyt mocno i intensywnie na bodźce), jak i podwrażliwość (potrzebę silniejszej stymulacji, aby odczuć dany bodziec).

Zabawy sensoryczne mają kluczowe znaczenie dla rozwoju malucha, gdyż wspierają stymulację zmysłów i ogólny rozwój poznawczy. Od pierwszych tygodni życia dziecka, angażowanie różnych zmysłów poprzez dotyk, wzrok, słuch, smak i węch, wspiera budowanie zdrowego poczucia własnego ciała i prawidłowej orientacji przestrzennej.

Co to jest nadwrażliwość sensoryczna?

Nadwrażliwość sensoryczna u dziecka jest stanem, w którym maluch reaguje silniej i bardziej negatywnie niż większość ludzi na dochodzące do niego bodźce. Ta nadwrażliwość może dotyczyć dotyku, dźwięków, zapachów, smaków, światła, ruchu lub innych, podobnych wrażeń sensorycznych. Przyczyny nadwrażliwości sensorycznej nie są do końca poznane, ale mogą być związane z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Do czynników, które mogą mieć na to wpływ, należą: czynniki genetyczne, powikłania okołoporodowe i brak odpowiedniej stymulacji sensorycznej we wczesnym wieku niemowlęcym. Istnieją różne rodzaje nadwrażliwości sensorycznej:

• Nadwrażliwość dotykowa - unikanie dotyku, niechęć do noszenia określonych ubrań (np. z metkami), trudności z jedzeniem niektórych potraw, niechęć do brudzenia się, niechęć do obcinania włosów lub paznokci;
• Nadwrażliwość słuchowa - unikanie głośnych miejsc, zasłanianie uszu, denerwowanie się na głośne dźwięki (np. odkurzacz, określone rodzaje muzyki);
• Nadwrażliwość wzrokowa - unikanie jasnego światła, mrużenie oczu, trudności z koncentracją w miejscach z dużą ilością bodźców wzrokowych (np. kolorowe plakaty);
• Nadwrażliwość smakowa i węchowa - tzw. wybiórczość pokarmowa, unikanie potraw o intensywnym zapachu lub smaku, niechęć do niektórych zapachów;
• Nadwrażliwość ruchowa - unikanie huśtawek, niechęć do wspinania się, choroba lokomocyjna.

Kiedy zacząć sensoryczną stymulację zmysłów malucha?

Najlepiej jest zacząć od chwili urodzenia dziecka, Po to jest mama i tata, by uczyć dziecko reagowania na świat zewnętrzny. W tym wieku super zabawami są takie, dzięki którym stymuluje się najważniejsze w tym wieku zmysły. Świetnie sprawdzą się więc:

• Delikatne masażyki, świadome dotykanie malucha, masaż stópek - delikatnie, ale stanowcze, najlepiej całą dłonią;
• Mówienie, szeptanie do dziecka - należy zwrócić uwagę, by mówić, szeptać do dziecka raz z jednej, raz z drugiej jego strony;
• Zabawy, podczas których dziecko łączy swoje rączki w środkowej linii swojego ciała;
• Pokazywanie dziecku zabawek lub zachęcanie malucha do skupiania wzroku na twarzy opiekuna – i tu uwaga: trzeba pamiętać, żeby pokazywany maluchowi przedmiot nie znajdował się zbyt daleko i najlepiej jest, jeśli będzie on pokazywany raz z jednej, raz z drugiej strony. Dziecko w tym wieku nie do końca jest w stanie dostrzec przedmiot pokazywany mu na wprost (widzenie na wprost wymaga dobrej współpracy obydwóch półkul mózgowych, a taka pojawia się dopiero w połowie 4. miesiąca życia).

Przykłady zabaw sensorycznych dla noworodków i niemowląt:

• dotyk;
• masażyki;
• różne faktury - używanie miękkich materiałów, gładkich powierzchni, szorstkich przedmiotów (eksploracja i odczuwanie różnic);
• zabawy w wodzie i pianką - pluskanie w wodzie, zabawki do przelewania i ugniatania, zabawy pianą, które dostarczają nowych doznań dotykowych;
• wzrok – wskazywanie kontrastów (czarno-białe zabawki, kontrastowe wzory), zabawy z kolorami (wprowadzanie kolorów pastelowych i różnorodnych wzorów);
• dotyk - zabawy z pałąkami i zabawkami - zachęcanie do chwytania, obracania i manipulowania zabawkami;
• słuch –zabawy dźwiękami i muzyką (spokojna muzyka, dźwięki natury, grzechotki, szeleszczące zabawki; różnicowanie dźwięków poprzez odgłosy zwierząt, instrumentów muzycznych, różnych przedmiotów);
• smak - eksperymentowanie z różnymi smakami (odkrywanie nowych smaków i preferencji smakowych dziecka);
• węch - zagadki zapachowe (rozpoznawanie zapachów z zamkniętych słoiczków, np. ziół, przypraw czy owoców), zapachowe ciasto do zabawy (aromatyzowana masa solna lub ciastolina).

Podsumujmy

Czy głaskanie dziecka jest sensorycznym ćwiczeniem? Pewnie, że tak! Dlaczego? Dlatego, że głaskanie rozwija dotyk. Świetną zabawą sensoryczną, sposobem sensorycznego wsparcia maluszka jest też jego... noszenie! Nie tylko na rękach, ale również w nosidle czy chuście. Kiedy mamy maluszka blisko siebie można z nim delikatnie tańczyć – to też jest zabawa sensoryczna!.

Rozwój sensoryczny niemowlęcia można prowadzić w sposób naturalny na przykład podczas codziennych zabiegów pielęgnacyjnych. Dobrze jest wykorzystać codzienne mycie główki, czy też ogólnie codzienną kąpiel. Wycieraj malucha ręcznikami o różnej fakturze. Czesanie włosów czy też smarowanie balsamem lub kremem ciała to także jest dotyk, który może stać się sensoryczną zabawą. A nawet... obcinanie paznokcie. Przecież nożyczki mają fakturę i temperaturę z jaką dziecko nie styka się na co dzień. Samo muskanie opuszków palców podczas obcinania paznokci jest swoistym pobudzaniem receptorów czuciowych. 

Grzechotki, szepty i śpiewanie sensorycznie wspomagają słuch malucha. Już od jego urodzenia warto jest, mówić do dziecka normalnie, bez zbytniego pieszczenia się. Warto też posługiwać się różnym natężeniem głosu - od szeptu aż po mowę normalną. Dobrze jest zainwestować w książeczki dźwiękonaśladowcze.

Żeby maluch miał później sokoli wzrok, trzeba również zadbać o rozwój sensoryczny wzroku, poprzez pokazywanie dziecku kontrastowych zestawień kolorystycznych i to już od pierwszych chwil życia dziecka (biel z czernią, trochę później czerwony, żółty i niebieski).

Czym pachnie mama, a czym pachnie kuchnia, czy spiżarnia? – właśnie tak rozwija się węch malucha (unikajcie mocnych zapachów!). A jak rozwijać smak malucha? Trzeba pozwolić dziecku smakować nie tylko językiem – gdy maluch dotyka jedzenie, smaruje nim gdzie może i rzuca jedzeniem, rozwija sensorycznie wszystkie smaki. Na uczenie zasad kultury jedzenia przyjdzie czas później!

Uczyńmy z codzienności malucha doskonałą okazję do rozwijania jego zmysłów.